Yanardağ nedir nasıl oluşur ne işe yarar içinde ne var nasıl faaliyete geçer Türkiye'de yanardağ var mı? hakkında bilgi

tarih:

YANARDAĞ (Volkan) yeryuvarlağının derinlerinde bulunan magmanın ve gazların yeryüzüne çıktığı ve dar anlamıyla bir dağ ya da tepe oluşturduğu yer. Magma ve kapsadığı gazlar, derinlikleri yeryüzüne bağlayan bir kanalı (volkan bacası) ya da uzunca bir çatlağı izler. Bunlardan birincisine “merkezi püskürme”, “ikincisine ise “yarık püskürmesi” ya da “çizgisel püskürme” denir.

Merkezi püskürmede, volkan bacasının üst ucunda, tepesi aşağı duran bir koni biçiminde bir çukur oluşur; bu volkanın ağzıdır (krater). Kraterin çevresinde, derinlerden kopup gelen kaya parçaları ve çeşitli yanardağ ürünleri (volkan bombaları, çirkler, volkan külleri, lapilliler) büyük bir yığın oluşturur.


Püskürme sürdüğü sürece yığın büyür; oluşan kraterin iç yamaçları dik, dış yamaçları yatık olur. Püskürme boyunca, yanardağın yapısına lavlar da karışır; bunlardan silisyumca yoksul olanlar (baz lavlar) saatte 20-30 km hızla akar, silisyum içeriği yüksek olanlar (asit lavlar) çok daha yavaş akar. Yanardağın püskürdüğü küller (basınç etkisiyle parçalanıp dağılmış lav parçacıkları), gazlar, dumanlar vb. yanardağın üstünde ve genellikle yükseklerde mantar biçiminde bir bulut oluşturur.


İnsanoğlunu yüzyıllar boyu korkutmuş olan ve zaman zaman büyük yıkımlara yol açan yanardağlar, birtakım karmaşık tektonik ve jeolojik olayların ürünüdür: Magma yuvası, yeryuvarlağı içinde 10-20 km derinlikte bulunur; magma üzerinde basıncın azalması, sıcaklığın düşmesi, kristalleşme gibi etkenler, magma içindeki gazların ondan ayrılmasına yol açar; genleşen gazlar, magma yuvasının yanlarını ve tavanını büyük bir güçle iter ve oluşan yarıklardan geçerek yeryüzüne ulaşır.


Yeryüzünde püskürme çeşitli gazların, buharların ve dumanların şiddetle çıkmasıyla başlar. Yanardağ bilim uzmanı Rittmann’a göre magmanın gazlarını yitirmesi volkanizmanın başlıca nedenidir. İç güçlerle tektonik güçlerin ortak etkileri, belki de yerkabuğunun zayıf noktalarında daha çok etkili olmuş ve yanardağlar böyle yerlerde ortaya çıkmıştır. Bugün yeryüzünde, yaklaşık 500 etkin volkan vardır; bunlar duman, gaz, kül ya da lav püskürür. Etkinliği durmuş (sönük) volkanların sayısı çok daha fazladır. Kula, Karadağ, Hasandağı, Erciyes, Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı dağları Türkiye'deki başlıca sönük volkanlardır.