VİETNAM Güneydoğu Asya’da devlet. Yüzölçümü 332.556 km2, nüfusu 96,46 milyon, başkenti Hanoi. Doğal ortam. Vietnam, Çinhindi Yarımadası’nın doğu ve güney kıyıları boyunca uzanır. Kuzeyinde Çin Halk Cumhuriyeti, doğusunda ve güneyinde Güney Çin Denizi, batısında Laos ve Kamboçya yer alır. Kuzeyde Kızıl Irmak Deltası’nın bulunduğu Tonkin Körfezi kıyısı ülkenin en geniş düzlük alanıdır. Buranın çevresi yüksek dağlarla çevrilidir. Başkent Hanoi ile ülkenin önemli limanlarından olan Hayfong bu bölümde bulunur.
Ülke nüfusunun dörtte biri, ülkenin yirmide biri büyüklüğünde olan bu bölümde yaşar. Kuzeydekine göre daha küçük bir düzlük alan güney uçta, Mekong ırmağı Deltası’nda yer alır. Ho Şi Minh (eski Saygon) kentinin bulunduğu bu alan da oldukça kalabalıktır. Ülke kuzeyden güneye doğru bu iki düzlük arasında dar bir kıyı şeridi halinde uzanır. Kıyı şeridinin ardı, Vietnam ile Laos arası Annam Sıradağları ile kaplıdır. Gerek bu dağların üzeri, gerek Ülkenin başka kesimleri kıştan serin nemli tropikal iklim nedeniyle yoğun bir bitki ve orman örtüsüyle kaplıdır.
Nüfus ve ekonomi. Vietnam Türkiye’nin beşte ikisinden biraz fazla olduğu halde Türkiye'ninkinden daha fazla nüfusu barındırır. Kilometrekareye ortalama 300 kişi düşerse de, insanların barınmasına elverişli olmayan sık ormanlar dikkate alınmazsa nüfusun yoğunluğu gerçekte bunun birkaç katını bulur. Özellikle güneyde Mekong Deltası’nda nüfus çok yoğundur. Yalnız Ho Şi Minh (Saygon) 8 milyondan fazla nüfusu barındırır. Hanoi’nin nüfusu da Ho Şi Minh’e yakındır (8,054). Diğer büyük kentler: Hayfong, Da Nang, Oui Nhon, Nha Trang.
Vietnam henüz bir tarım ülkesidir. Halkın kuzeyde 100’de 85’i, güneyde l00’de 70’i kırsal kesimde yaşar. Mekong ve Kızıl Irmak deltalarında, diğer akarsuların elverişli alanlarında pirinç tarımı yapılır ve yılda iki kez ürün alınır. Ancak verim önemli ölçüde artırıldığı halde nüfusun fazla kalabalık oluşu ve hızla artması karşısında yine de yetersiz kalmaktadır.
Sosyalist düzenin kurulmasından sonra sanayinin gelişmesine önem verilmişse de otuz yıl süren savaş yüzünden önemli bir gelişme sağlanamamıştır. Yeraltı zenginliği olarak biraz taşkömürü, biraz çinko ve fosfat vardır. Başlıca kentlerde tekstil fabrikaları, mekanik yapım ve besin sanayi bulunur. Ülkede eskiden sömürge döneminden kalma kauçuk yetiştirme işletmeleri de yaygındır. Kıyı ovalarında pirincin yanı sıra şekerkamışı da yetiştirilir. Ve bu ikisine bağlı sanayilerde kauçuk ve şeker üretilir. Ülkenin kuzeyi ve güneyi birleşip Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti kurulduktan sonra yapılan beş yıllık planda (1976-1980) halkın yaşam düzeyini yükseltmek, bunun için kırsal kesimde tarımsal verimi artırmak, öte yandan hafif ve ağır sanayi tesisleri kurmak ön plana alınmıştır. Ülke sanayileşebilmek için yabancı sermayenin yardımına gereksinme duymaktadır. Vietnam İşçi Partisi 4. Kongresinde Vietnam Komünist Partisi adını almıştır ve yabancı sermayenin katkısıyla kurulacak işletmelerde yabancı sermayeye 100’de 30-49 arasında pay verilebileceği kararlaştırılmıştır.
Tarih. Vietnamlılar kendilerinin Kuzey Çin kökenli olduklarına inanırlar. Çin’de egemen olan Han Sülalesi zamanında, onların baskısıyla yavaş yavaş güneye göçtüklerini, İÖ 3. yüzyılda Kızıl Irmak Deltası’na (Kuzey Vietnam) yerleştiklerini öne sürerler. İÖ 2. yüzyılda bölge Çin egemenliğine girmiş, bu egemenlik İS 10. yüzyıla kadar sürdü. Ülke 938’de Ngo Guyen’in önderliğinde bağımsızlığa kavuştu, daha Güney Vietnam ve Kamboçya'yı da topraklarına kattı.
Uzun yıllar bağımsız krallık (Dai Viet) halinde yaşayan Vietnam 1884’te tamamen Fransızların eline geçerek tam anlamıyla sömürgeleştirildi. 1887’de Fransızlar Kamboçya’yı da katarak Vietnam’ın üç bölümüyle (Koşinşin, Annam, Tonkin) birlikte Çinhindi Birliği’ni kurdular. 2. Dünya Savaşı yıllarında Vietnam toprakları Japon işgaline uğradı. Japonlar yenilince Güney Vietnam’da Annam imparatoru Bao Dai’nin tacına bağlı Fransız yandaşı kukla bir devlet kuruldu. Japon işgali sırasında Ho Şi Minh’in önderliğinde Japonlara karşı gerilla savaşı yürüten komünistlerse kuzeyde Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’ni kurdular.
Fransızlar bu hükümeti yıkmak için sekiz yıl (1946-1954) savaştılar. Ancak Fransa 1954’te Dien Bien Fu’da ağır bir yenilgiye uğrayınca Cenevre anlaşmalarıyla Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’ni (Kuzey Vietnam) tanımak zorunda kaldı. 17. paralelin güneyi Saygon'daki kukla hükümetin yönetimine bırakıldı. 1956’da ülkenin birleştirilmesi için genel seçimler yapılması kabul edildi, ancak Fransızlar sözlerini tutmadılar. Böylece ülke Kuzey Vietnam (komünist) ve Güney Vietnam (kapitalist, önce krallık, Sonra cumhuriyet) olarak ikiye bölündü.
Güneyde başbakan olarak ülkeyi yöneten Ngo Dinh Diem, Birleşik Amerika’nın Cenevre anlaşmalarını tanımadı, imparator Bao Dai’yi tahttan indirerek cumhuriyet ilan etti, kendisi de cumhurbaşkanı oldu (1955). Onun otoriter bir rejim kurması üzerine güneydeki yurtseverler Güney Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesi Örgütü’nü kurdular. Ngo Dinh Diem öldürüldü (1963). Tonkin Körfezi olayından sonra (1964) ikinci Vietnam Savaşı başladı. Amerikalılarla Vietnamlılar arasında geçen ve yarım milyon Amerikan askeri ile güçlü bir Amerikan donanmasının ve hava filolarının görevlendirilmesini gerektiren bu savaş, amansız bir mücadele halinde tam on yıl sürdü. Sonunda Birleşik Amerika yenilgiyi kabullenerek çekilmek zorunda kaldı.
1973’te Paris’te yapılan görüşmeler sonunda varılan anlaşmaya göre iki Vietnam’ın devam edebileceği sanıldı. Ancak 15 Aralık 1974’te Güney Vietnam Cumhuriyeti Geçici Devrimci Hükümeti’nin askeri birlikleri (Vietkong) ile Kuzey Vietnam birlikleri Güney Vietnam’a saldırıya geçtiler; 30 Nisan 1975’te Saygon düştü. Böylece Güney Vietnam Devleti ortadan kalkmış oldu. Bir yıl sonra genel seçimler yapıldı. Vietnam Ulusal Meclisi toplandı ve Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
Kuzey Vietnam 1946-1954 arasında sömürgecilerle doğrudan doğruya savaştı, 1960’tan sonra da Vietkong’un yanında yer alarak Güney Vietnam’ın kurtarılması için her türlü desteği sağlayan, ABD güçlerinin saldırıları karşısında büyük yıkıma uğradı. Ancak sonunda ülkenin birleşmesini sağladı. Bu sonucun alınmasında ulusal önder Ho Şi Minh büyük rol oynadı. Ho Şi Minh’in 1969’da ölümünden sonra yandaşları mücadeleyi sürdürdüler. O dönemin Kuzey Vietnam yöneticilerinden Başbakan Pham Van Dong ile Başbakan birinci yardımcısı ve Savunma Bakanı Vo Nguyen Giap yeni cumhuriyette de aynı görevleri üstlendiler. Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti 1976’da Birleşik Amerika’nın vetosuna uğradıysa da 1977'de Birleşmiş Milletlere üye kabul edildi.
1979’da Çin’le Vietnam’ın arası açıldı. Çin “bir ders vermek” amacıyla Vietnam’a sınırlı bir saldırı yöneltti, 80 km kadar içeri girdiyse de büyük kayıplar verdikten sonra geri çekilmek zorunda kaldı. Öte yandan Vietnam Çinhindi Yarımadası’nı bir federasyon halinde birleşme ülküsünün dürtüsüyle Laos ve Kamboç’ta kendine yandaş rejimlerin başa gelmesini sağlamak için müdahalelerde bulundu.