URARTULAR eskiçağda Doğu Anadolu’da kurulmuş (İÖ 900-600) olan krallık. Eldeki kaynaklara göre, Hurri Devleti’nin yıkılışından (İÖ 1400-1200) sonra Van Gölü dolaylarında bazı küçük krallıkların ortaya çıktığı ve bunların daha sonra birleşerek Urartu Devleti’ni oluşturduğu anlaşılmaktadır. İÖ 9. yüzyılın başlarında kurulan bu devletin başkenti, Tuşpa (Van) kentiydi.
Kuruluş ve gelişme döneminde (İÖ 9. yüzyılın ortaları) Urartu Devleti’nin sınırları doğuda Hazar Denizi’nden batıda Malatya’ya kadar; kuzeyde Gökçe Gölü, Erzurum ve Erzincan’dan güneyde Musul ve Halep’e kadar uzanmaktaydı; bu dönemde Asurlular, Urartuların bağımsızlığını kabul etmek zorunda kaldı. Bundan sonra Urartular siyasal ve kültürel alanda elde ettikleri başarılar sonucunda 200 yıl Yakındoğu’nun en büyük devletlerinden biri oldu.
Ancak 8. yüzyılın ikinci yarısında bir yandan Kimmerlerin, bir yandan İskitlerin akın ve istilalarına uğradılar; sarsılıp gerilemeye başladılar. İÖ 612’de Asur Devleti’nin ortadan kalkmasından az sonra, Medlerin Anadolu’yu istilası sırasında Urartu kentleri yakılıp yıkıldı ve böylece Urartu Devleti tarihe karıştı (İÖ 600).
Yüksek dağlar arasındaki vadilerde, yaylalarda yaşayan ve daha çok hayvancılıkla geçinen Urartular oldukça yüksek bir uygarlık düzeyine erişmişlerdi. Arkeolojik araştırmalar sonucunda ele geçen belgelerden anlaşıldığına göre, Urartuların, başkent Tuşpa’da ve Ülkenin çeşitli yerlerinde kaleler, saraylar, tapınaklar, su kanalları, setler (barajlar) yaptıkları saptanmıştır.
Her çeşit madeni işlemelerinin yanı sıra süsleme sanatında da ustaydılar. Erzincan’ın 20 km doğusunda Altıntepe’de yapılan kazılarda, Urartulardan kalma, birçok değerli eser ortaya çıkarılarak Ankara Müzesi’ne getirilmiştir. Başka yerlerde (Van-Toprakkale vb.) yapılan kazılarda da çok değerli Urartu eserleri ile Urartu dilinde çivi yazısı ya da Hitit hiyeroglif yazısıyla yazılmış birçok tablet ve yazıt bulunmuştur.