PARANOYA olmayacak şeylerden anlam çıkarmak, yersiz korkulara kapılmak gibi delilik belirtilerinin genel adı; özellikle hüküm ve muhakemeyi bozan süreğen saçmalama, süreğen kuruntu hali.
Yanlış yargılardan hareket ederek saçma sonuçlara varan, ancak bunu yaparken mantıklı bir sıra izleyen bir ruh ve akıl hastalığıdır. Saçma davranış ve düşüncelerin başlangıcı ve gelişmesi sinsice olduğundan paranoyaklar başlangıçta çevrelerindekileri kolaylıkla kendilerine inandırabilirler.
Paranoya, saçmalamanın konusuna göre çeşitli tiplere ayrılır. En çok karşılaşılan konulardan biri “öç alma”dır. Hasta kendini haklı çıkarmak için durmadan mahkemelerin kapısını aşındırır, başvurmadık makam bırakmaz. Bir başka konu “kıskançlık”tır. Kendini terkedilmiş sanan hasta tüm çabasını, karşısındakinin kendisini aldattığını kanıtlamak için harcar.
Paranoya eratomanik de olabilir, yani hasta sevilme isteğinin ve içgüdüsünün kölesidir. Hasta gerçek olayların yorumunda saçmalığa yönelebilir. O zaman konu gadre uğramış olmaktadır. Bu nedenle yakınların veya başkalarının en küçük hareketi ya da sözü ona karşı bir komplo veya tehdit gibi değerlendirilir.
Psikanalistler paranoyayı sadomazoşist bir eğilim olarak değerlendirirler. Yani ruhsal bozukluğun temelinde, ya kendine ya da başkasına eziyet etmekten zevk almak duygusu vardır.