PAMUK Ebegümecigiller (Malvaceae) familyasından lif ve yağ bitkisi (Gossypium). Boyu 7 metreye varan odunsu ve çok yıllık türleri de bulunan pamuk bitkisinin lif elde etmek üzere yetiştirilen türleri otsu ve kısa boyludur. Sıcak ve ılıman bölgelerde, ekvatorun her iki yanında, 400 enlemine kadar olan yerlerde geniş çapta tarımı yapılır. Dik ve dallı bir bitki olan pamuğun boyu 0,7-1,5 m arasında değişir.
Yaprakları uzun saplı, 3-5 parçalı ve almaşık dizilişlidir. Yaprakların koltuğundan çıkan çiçekleri beyaz ya da sarı olabilir. Meyvesi 3-5 gözlü kapsül biçimindedir. İri bir ceviz büyüklüğündeki pamuk kozasının içinde, sık ve beyaz renkli liflerle kaplı 5-10 tohum bulunur. Çiğit adı verilen bu tohumlarda yüzde 20 oranında yağ vardır.
Pamuklar kozalarının olgunlaşmasıyla açık ya da kapalı oluşuna göre iki gruba ayrılır.
1) Kapalı koza pamukları: Asya pamukları (Gossypium arboreum, G. İndicum, vb.) ve Amerika pamukları (G. hirsitum, G. mexicanum, vb).
2) Açık koza pamukları: Diğer bütün Amerika pamukları (G. barbadense, G. vitifolium, vb.) bu gruba girer.
Kapalı koza pamuklarının liflerinde uzunluk 15-30 mm, açık koza pamuklarında 30-70 mm arasındadır. Liflerin uzun oluşundan ötürü açık koza pamukları dokumacılıkta daha makbul sayılır.
Pamuk büyüme sırasında bol su, kozanın olgunlaşması ve hasat sırasında kuraklık isteyen bir bitkidir. Hemen her toprakta yetişmekle beraber, daha çok derin işlenmiş tınlı-kumlu ve özellikle humuslu toprakları sever. Pamuk tohumla üretilir. Tohumlar mart ve nisan aylarında sıra yöntemiyle ekilir, birkaç kez çapa, gerekirse seyreltme ve kurak yerlerde sulama yapılır. Bitki haziran ve temmuzda çiçek açar; çiçekler kısa süre sonra solar, yerlerinde kozalar oluşur.
Hasat, kozalar olgunlaştıkça art arda birkaç defada yapılır. Günümüzde büyük alanlarda yapılan pamuk tarımında tohum ekme, çapalama ve ürün toplama (hasat) işlemleri makinelerle yapılmaktadır. Toplanan kozalar birkaç gün süreyle kurumaya bırakılır. Sonra çırçır makinelerinde pamuklar çiğitten ayrılır, balya haline getirilerek kullanılacağı yere yollanır.
Pamuk, dokuma sanayinin ana maddelerinden biridir. Aynı zamanda temizlik ve sargı işlerinde de kullanılır. Pamuk lifler hidrofil karakterdedir, ağırlığının on katı su emebilir. Bu nedenle eczacılıkta ve cerrahide önemli yeri vardır. Pamuk ayrıca iplik yapımında ve pamuk barutu elde etmede kullanılır. Pamuk tohumlarından (çiğit) çıkarılan pamuk yağı (oleum gossypii) yarı kuruyan yağlardandır.
Bileşiminde oleik, palmitik, stearik, araşidik ve miristik asitlerin gliseritleri bulunur. Pamuk yağı rafine edildikten sonra çeşitli sıvı yağlarla karıştırılarak kullanıldığı gibi, margarin ve sabun yapımından da kullanılır. Küspesi de hayvanlar için iyi bir besindir.