MEMELİLER yavrularını memeleriyle emziren omurgalı hayvanlar sınıfı (Mammalia). Memeliler, omurgalı hayvanların beş büyük sınıfından biridir. Birinci zamanın sonunda kurbağalardan ve sürüngenlerden türemişlerdir. Gerçek memeliler, ancak ikinci zamanın sonuna doğru, bundan yüz elli milyon yıl kadar önce ortaya çıkmıştır.
Dinozorlar gibi dev sürüngenlerin yeryüzünü kapladığı o dönemlerde, memelilerin boyu bir farenin boyundan büyük değildi. Ancak dev sürüngenlerin ortadan kalkmasına neden olan büyük karmaşaya en iyi biçimde memeliler karşı koydular; sonra yavaş yavaş her ortama uyum sağladılar.
Üçüncü zamanın başlangıcında yalnızca keseliler, böcekçiller, makiler ve bazı ilkel etçiller vardı. Memeliler genel olarak eyosen çağında ortaya çıktı; atın atası “Eohippus”, o zamanlar ancak bir tilki büyüklüğündeydi.
Memelilerin genel vücut yapıları, sürüngenlerinkine benzer: Genel olarak kuyrukla son bulan bir omurga, kemerle (omuzlar ve leğen) desteklenmiş iki çift üye (kol ve bacaklar), bir göğüs kafesi ve bir kafatası ile üzerinde dişler bulunan eklemli iki çeneden oluşan bir baş.
Bununla birlikte memeliler, birçok özellikleriyle sürüngenlerden ayrılır: Memelilerin derileri kısmen ya da tamamen kıllarla kaplıdır, bu kıllar hayvanı soğuktan korur ve ayrıca kış uykusuna yatan hayvanlarda kışın uyurken düşen iç sıcaklığın sabit ve yüksek (35-39°C) kalmasını (homeotermi) sağlar; bu sıcaklık, kanların karışmasını önleyen dört gözlü bir kalbe bağlı çift ve tam bir dolaşım sayesinde hücrelerde oluşan yoğun oksitlenmeyle sağlanır. Homeotermi memelilere doğurarak üreme olanağını sağlar.
Dişi hayvanda yedek besinlerden yoksun yumurtalar oluşur, bunlar çiftleşme ile üreme yollarında döllenir ve kan damarları bakımından çok zengin bir alışveriş yüzeyi olan “etene” aracılığıyla, bir kuluçka organı olan döl yatağının çeperine yapışır. Değişik bir gebelik, süresinden sonra dünyaya gelen yavru, türünün özelliklerini kazanmış olarak doğar. Ancak belli bir süre, deri bezleri olan memelerinden emdiği sütten başka bir besin alamaz.
Yavrunun dudakları yumuşak ve emmeye elverişlidir. Daha sonra, çenelerin diş çukurlarında kesici, köpek dişi ve azı dişi gibi çeşitli tipte dişler çıkar. Art arda çift sıralar halinde çıkan bu dişlerin sayısı ve biçimi hayvan gruplarına göre değişir. Ağız hareketlerini ve ona bağlı olarak dişlerin kullanılmasını, alt çeneyi kafatasına bağlayan eklemin yapısı (lokmanın biçimi ve yönü) saptar. Memeli hayvanların bilinen iki bin beş yüz türü bu özelliklere ve ayak yapısının özelliklerine (parmak sayısı, pençe, toynak biçiminde ya da düz tırnak) göre takımlara ayrılır.
Bütün memeliler (suda yaşayanlar da dahil olmak üzere) ciğerleriyle solunum yapar; ciğerlerin iç yüzü peteklerden oluşur ve bronşlar bu peteklerde son bulur. Göğsü karından ayıran diyafram kası solunum hareketlerine yardımcı olur.
Memelileri belirleyen diğer özellikler şunlardır: Gırtlak, kemikli ve kepçeli kulak, kafatasına bağlanan iki lokmalı çene eklemi. Ancak memelilerin temel özelliği ve asıl üstünlüğü tüm beyinlerinin çok gelişmiş olmasıdır. Bu gelişmiş beyinler arasında en üstün niteliğe sahip olan da kuşkusuz insan beynidir.
En üstün memeli yaratık olan insanoğlu, çok eski çağlardan beri memelilerin birçoğundan besin kaynağı ve giyim aracı, bir bölümünden de koşum ve yük hayvanı olarak yararlanmıştır..
Dinozorlar gibi dev sürüngenlerin yeryüzünü kapladığı o dönemlerde, memelilerin boyu bir farenin boyundan büyük değildi. Ancak dev sürüngenlerin ortadan kalkmasına neden olan büyük karmaşaya en iyi biçimde memeliler karşı koydular; sonra yavaş yavaş her ortama uyum sağladılar.
Üçüncü zamanın başlangıcında yalnızca keseliler, böcekçiller, makiler ve bazı ilkel etçiller vardı. Memeliler genel olarak eyosen çağında ortaya çıktı; atın atası “Eohippus”, o zamanlar ancak bir tilki büyüklüğündeydi.
Memelilerin genel vücut yapıları, sürüngenlerinkine benzer: Genel olarak kuyrukla son bulan bir omurga, kemerle (omuzlar ve leğen) desteklenmiş iki çift üye (kol ve bacaklar), bir göğüs kafesi ve bir kafatası ile üzerinde dişler bulunan eklemli iki çeneden oluşan bir baş.
Bununla birlikte memeliler, birçok özellikleriyle sürüngenlerden ayrılır: Memelilerin derileri kısmen ya da tamamen kıllarla kaplıdır, bu kıllar hayvanı soğuktan korur ve ayrıca kış uykusuna yatan hayvanlarda kışın uyurken düşen iç sıcaklığın sabit ve yüksek (35-39°C) kalmasını (homeotermi) sağlar; bu sıcaklık, kanların karışmasını önleyen dört gözlü bir kalbe bağlı çift ve tam bir dolaşım sayesinde hücrelerde oluşan yoğun oksitlenmeyle sağlanır. Homeotermi memelilere doğurarak üreme olanağını sağlar.
Dişi hayvanda yedek besinlerden yoksun yumurtalar oluşur, bunlar çiftleşme ile üreme yollarında döllenir ve kan damarları bakımından çok zengin bir alışveriş yüzeyi olan “etene” aracılığıyla, bir kuluçka organı olan döl yatağının çeperine yapışır. Değişik bir gebelik, süresinden sonra dünyaya gelen yavru, türünün özelliklerini kazanmış olarak doğar. Ancak belli bir süre, deri bezleri olan memelerinden emdiği sütten başka bir besin alamaz.
Yavrunun dudakları yumuşak ve emmeye elverişlidir. Daha sonra, çenelerin diş çukurlarında kesici, köpek dişi ve azı dişi gibi çeşitli tipte dişler çıkar. Art arda çift sıralar halinde çıkan bu dişlerin sayısı ve biçimi hayvan gruplarına göre değişir. Ağız hareketlerini ve ona bağlı olarak dişlerin kullanılmasını, alt çeneyi kafatasına bağlayan eklemin yapısı (lokmanın biçimi ve yönü) saptar. Memeli hayvanların bilinen iki bin beş yüz türü bu özelliklere ve ayak yapısının özelliklerine (parmak sayısı, pençe, toynak biçiminde ya da düz tırnak) göre takımlara ayrılır.
Bütün memeliler (suda yaşayanlar da dahil olmak üzere) ciğerleriyle solunum yapar; ciğerlerin iç yüzü peteklerden oluşur ve bronşlar bu peteklerde son bulur. Göğsü karından ayıran diyafram kası solunum hareketlerine yardımcı olur.
Memelileri belirleyen diğer özellikler şunlardır: Gırtlak, kemikli ve kepçeli kulak, kafatasına bağlanan iki lokmalı çene eklemi. Ancak memelilerin temel özelliği ve asıl üstünlüğü tüm beyinlerinin çok gelişmiş olmasıdır. Bu gelişmiş beyinler arasında en üstün niteliğe sahip olan da kuşkusuz insan beynidir.
En üstün memeli yaratık olan insanoğlu, çok eski çağlardan beri memelilerin birçoğundan besin kaynağı ve giyim aracı, bir bölümünden de koşum ve yük hayvanı olarak yararlanmıştır..