İNSAN HAKLARI her insanın, insan olmak sıfatıyla devlete ve başka insanlara karşı sahip olması gereken haklar. Can ve mal güvenliği başta olmak üzere düşünce, inanç, seyahat, sanat, haberleşme, basın ve yayın, seçim hakları ile adalette, vergide, çalışmada, öğrenimde ve sosyal güvenlikte eşitlik gibi pek çok hak bunlar arasındadır.
Yakın çağa kadar insanlar için yukarıda sayılan haklar çoğunlukla yoktu, bunun en büyük nedeni toplumların feodal bir yapıya sahip olmaları ve monarşiyle yönetilmeleriydi. Dinle, gelenekle yerleşmiş inançlara aykırı görüşler öne sürmek kesinlikle yasaktı.
İnsanların doğal bazı hakları olduğunu belirten ilk yazılı metin 1789 Fransız Devrimi sırasında hazırlanıp yayımlanan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisidir: Herkes özgür doğar, özgür kalmalıdır; mülkiyet herkesin hakkıdır; keyfi olarak kimsenin malı elinden alınamaz; egemenlik ulusundur, bir kişi ya da zümrenin olamaz; yasada suç olarak gösterilmemiş bir eylemden dolayı kimse tutuklanamaz ve cezalandırılamaz...
Bundan iki yüzyıl önce istenen bu haklar yavaş yavaş bütün uluslarca benimsendi ve her geçen gün yeni evrensel ve toplumsal istekler doğdu: Irk, din, inanç ayrılığı gözetilmemesi sendika, çalışma, sosyal güvenlik hakları, vb. Bu amaçla Birleşmiş Milletler yeni bir İnsan Hakları Evrensel Bildirisi hazırlayarak 10 Aralık 1948 günü yayımladı.
Hemen hemen her ülkenin anayasasında da yer alan bu haklar şöylece sıralanabilir:
a) Bütün insanlar özgür ve eşit doğarlar; akıl ve vicdan sahibidirler, birbirlerine karşı kardeşçe davranmalıdırlar.
b) Herkes ırk, renk, cins, dil, din, siyasal ya da başka herhangi bir ayrılık gözetilmeksizin bildiride yazılı bütün haklardan ve özgürlüklerden yararlanma hakkına sahiptir.
c) Yaşamak, özgürlük ve can güvenliği herkesin hakkıdır.
ç) Hiç kimseye işkence, zulüm, onur kırıcı ceza ya da işlem uygulanamaz.
d) Yasalar önünde herkes eşittir, yasalardan eşitçe yararlanma hakkına sahiptir.
e) Hiç kimse yasaya aykırı olarak tutuklanamaz, alıkonamaz ve sürülemez.
f) Herkes davasının bağımsız ve yan tutmaz bir mahkemede görülmesi hakkına sahiptir.
g) Herkesin özel yaşamı, ailesi, konutu ve haberleşmesi yasayla korunmak gerekir.
h) Evlilik çağına gelen her erkek ve kadın hiç bir ırk, renk, din koşuluna bağlı olmaksızın evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir, aile toplumun temel öğesidir, toplum ve devlet tarafından korunma hakkına sahiptir.
ı) Herkes mal mülk edinme hakkına sahiptir, yasaya aykırı olarak bu haktan ve mal mülkünden yoksun edilemez.
i) Herkesin düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü vardır.
j) Herkesin çalışma, işini özgürce seçme ve işsizlikten kurtulma hakkı vardır. Herkesin eşit çalışma karşılığında eşit ücret alma hakkı vardır.
k) Herkesin eğitim hakkı vardır, ilk ve temel eğitim parasızdır.
Yakın çağa kadar insanlar için yukarıda sayılan haklar çoğunlukla yoktu, bunun en büyük nedeni toplumların feodal bir yapıya sahip olmaları ve monarşiyle yönetilmeleriydi. Dinle, gelenekle yerleşmiş inançlara aykırı görüşler öne sürmek kesinlikle yasaktı.
İnsanların doğal bazı hakları olduğunu belirten ilk yazılı metin 1789 Fransız Devrimi sırasında hazırlanıp yayımlanan İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisidir: Herkes özgür doğar, özgür kalmalıdır; mülkiyet herkesin hakkıdır; keyfi olarak kimsenin malı elinden alınamaz; egemenlik ulusundur, bir kişi ya da zümrenin olamaz; yasada suç olarak gösterilmemiş bir eylemden dolayı kimse tutuklanamaz ve cezalandırılamaz...
Bundan iki yüzyıl önce istenen bu haklar yavaş yavaş bütün uluslarca benimsendi ve her geçen gün yeni evrensel ve toplumsal istekler doğdu: Irk, din, inanç ayrılığı gözetilmemesi sendika, çalışma, sosyal güvenlik hakları, vb. Bu amaçla Birleşmiş Milletler yeni bir İnsan Hakları Evrensel Bildirisi hazırlayarak 10 Aralık 1948 günü yayımladı.
Hemen hemen her ülkenin anayasasında da yer alan bu haklar şöylece sıralanabilir:
a) Bütün insanlar özgür ve eşit doğarlar; akıl ve vicdan sahibidirler, birbirlerine karşı kardeşçe davranmalıdırlar.
b) Herkes ırk, renk, cins, dil, din, siyasal ya da başka herhangi bir ayrılık gözetilmeksizin bildiride yazılı bütün haklardan ve özgürlüklerden yararlanma hakkına sahiptir.
c) Yaşamak, özgürlük ve can güvenliği herkesin hakkıdır.
ç) Hiç kimseye işkence, zulüm, onur kırıcı ceza ya da işlem uygulanamaz.
d) Yasalar önünde herkes eşittir, yasalardan eşitçe yararlanma hakkına sahiptir.
e) Hiç kimse yasaya aykırı olarak tutuklanamaz, alıkonamaz ve sürülemez.
f) Herkes davasının bağımsız ve yan tutmaz bir mahkemede görülmesi hakkına sahiptir.
g) Herkesin özel yaşamı, ailesi, konutu ve haberleşmesi yasayla korunmak gerekir.
h) Evlilik çağına gelen her erkek ve kadın hiç bir ırk, renk, din koşuluna bağlı olmaksızın evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir, aile toplumun temel öğesidir, toplum ve devlet tarafından korunma hakkına sahiptir.
ı) Herkes mal mülk edinme hakkına sahiptir, yasaya aykırı olarak bu haktan ve mal mülkünden yoksun edilemez.
i) Herkesin düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü vardır.
j) Herkesin çalışma, işini özgürce seçme ve işsizlikten kurtulma hakkı vardır. Herkesin eşit çalışma karşılığında eşit ücret alma hakkı vardır.
k) Herkesin eğitim hakkı vardır, ilk ve temel eğitim parasızdır.