İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI 1939-45 yıllarında, 26 Ülkenin katıldığı dünya çapında silahlı çatışma. Savaşa demokratik Ülkelerden İngiltere, Polonya, İngiliz Uluslar Topluluğu ülkeleri, Fransa, Danimarka, Norveç, Hollanda, Belçika, Yugoslavya, Yunanistan, sonra Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Latin Amerika ülkelerinin çoğu, bunlara karşı da başlıca totaliter ülkeler, başta Almanya, İtalya ve Japonya olmak üzere bunların uyduları Macaristan, Romanya, Slovakya, vb. katıldılar.
Savaşın temel nedeni, Alman Diktatörü Hitler'in 1919 Versay (Verşailles) Antlaşması hükümlerini ortadan kaldırmak ve zorla Avrupa’ya egemen olmak istemesidir. Buna hammadde kaynakları elde etmek, başka ulusları kendilerinden aşağı görüp onları egemenlik altına almak gibi nedenler de eklenebilir.
Almanya 1935’te zorunlu askerlik hizmetini yeniden getirdikten sonra, güçlü bir ordu kurmaya girişti ve 1936’da Ren Irmağı’nın sol kıyısını işgal etti. Bunun ardından Avusturya ve Çekoslovakya’ya saldırdı. İngiltere ve Fransa’nın zayıflığı ve Münih Antlaşması’nı kabullenmeleri Hitler’in cesaretini artırdı.
Hitler Çekoslovakya’nın kalan bölümünü de ele geçirdi. İtalya’yı yanına aldı ve bir antlaşma ile Sovyetler Birliği’ni kenara itti (1939). Almanya ile Sovyetler Bieliği, Polonya’yı aralarında bölüştüler (25 Ağustos 1939). 1 Eylül 1939’da, Almanya savaş ilan etmeksizin, Polonya’ya saldırdı, kısa sürede ülkeyi ele geçirerek, Sovyetler Birliği’ne düşen bölümü de işgal ettiler. Almanya hızla batıya yöneldi, kısa sürede Norveç ve Danimarka’yı ele geçirdi.
Büyük Alman saldırısı, 10 Mayıs 1940’ta, Hollanda ve Belçika’nın istilasıyla başladı. Alman zırhlı birlikleri kısa sürede denize ulaşarak kıyıdan Fransa’ya doğru yöneldi. Böylece, Fransızlar’ın ünlü Majino hattı hiç bir işe yaramadı. İngiltere, Fransa’nın yardımına geldiyse de, ağır Alman baskısı karşısında Dunkerque’den güçlükle geri çekilebildi. Buna karşın Almanlar, yüzbinlerce İngiliz ve Fransız askerini tutsak aldılar. 10 Haziran 1940’ta Fransa, Alman koşullarına boyun eğdi. Kuzey Fransa Alman işgaline bırakıldı, güneyde sözde özgür bir Fransa kuruldu (Vichy Hükümeti) General de Gaulle, İngiltere’ye sığındı ve oradan Fransızlar’a seslenerek savaşı sürdürmelerini istedi.
Bu arada Sovyetler Birliği Finlandiya’dan üs istedi. Finlandiya reddedince aralarında savaş çıktı (30 Kasım 1940). Batılıların da destekledikleri bir Fin direnmesi şaşkınlık yarattı. Yer yer başarı kazanmakla birlikte, Finlandiya Sovyetler Birliği’nin barış koşullarını kabul etmek zorunda kaldı.
1940 yılının Temmuzundan 1941 yılı Mayısına kadar savaş havada ve denizde sürdü. Almanya İngiltere’yi sürekli bombaladı. Atlantik’te topluca dolaşan Alman denizaltıları, İngiliz gemilerine acımasız saldırılar yönelttiler. Afrika’da, Rommel’in komutasında ki Alman kuvvetleri, Mısır’a yaklaştı.
Alman-Sovyet Paktı gerçekte bir aldatmaca idi. İki taraf da birbirlerinin gerçek amaçlarını biliyorlardı. Ancak Sovyetler, kapitalistler birbirine düşüp zayıflasınlar diye, Almanlar ise, Sovyetleri işe karıştırmadan, İngiltere ile Fransa’yı rahatça işgal edebilmek için amansız düşmanlıklarına iki yıl süreyle ara vermiş oldular.
22 Haziran 1941’de, Almanya ansızın Sovyetler Birliği’ne saldırdı. İtalyan, Fin ve Romen birlikleriyle desteklenen on iki Alman ordusu, 3.000 tank ve 3.000 uçakla birlikte Sovyetler Birliği’ne karşı saldırıya geçti. 1.500 km’lik bir cephe üzerinde gelişen yıldırım harekatı sonunda, Beyaz Rusya Ukrayna ve Baltık ülkeleri ele geçirildi, Alman tankları 5 Aralıkta Moskova’ya 22 km. kadar yaklaştılar. Kızılordu’nun karşı saldırısı ve sert kış sayesinde, Moskova düşman eline düşmekten kurtuldu.
Almanların bu ilerleyişinden cesaret alan Japonya Aralık 1941’de, Pasifik’te Pearl Harbor’da bulunan Amerikan Donanması’na ani bir hava saldırısı düzenleyerek savaşı genişletti. Böylece Sovyetler Birliği’yle birlikte Amerika Birleşik Devletleri de, İngiltere ve müttefiklerinin yanında savaşa girmiş oldular.
Mihver devletlerinin (Almanya, İtalya, Japonya) üstünlükleri, 1942 yılı sonuna değin sürdü. Japonya Çinhindi Yarımadası’ndan başka bütün Endonezya ve Malezya’yı, Filipinler’i ve Hindistan’ın bu bölümünü işgal etti. Almanlar, Kafkasya eteklerinde, Volga Irmağı’na ve Leningrad önlerine ulaştılar. Balkanlar Alman işgali altına girdi. Hitler Avrupa’daki bütün Yahudileri toplama kamplarına yığarak, topluca yok etmeye başladı.
1943 yılı dönüm noktası oldu. Stalingrad’da (bugünkü Volgograd) kuşatılmış olan 300.000 kişilik Alman Ordusu’nun Sovyetlere teslim olması, daha önce Afrika’da, El Alameyn’de, İngilizlere yenilmiş olan Almanlar için ikinci yıkım oldu. Amerikalılar da Kuzey Afrika’ya asker çıkardılar. İngilizlerle birlikte 1943 yazında İtalya’ya saldırıya geçildi. Sicilya’nın işgali üzerine İtalya’da Faşistler yönetimden düştüler.
Mussolini tutuklandı. Başbakanlığa atanan Badoglio, müttefiklerle gizlice anlaştı, 13 Ekim’de de Almanya’ya savaş ilan etti. Fakat İtalya, Alman birliklerinin işgali altında bulunduğu için, müttefik birlikleri İtalya’yı ele geçirmek için, aylarca savaşmak zorunda kaldılar. Almanya’nın çöküşü 1944’te iyice hızlandı. Müttefikler havada üstünlük sağlayarak Almanya’yı yoğun bir bombardımana tuttular. Aynı yıl Normandiya’dan çıkartma yaparak Almanları geriletmeye başladılar. Doğudan Sovyet orduları, batıdan İngiliz-Fransız, Amerikan orduları hızla ilerlediler. Bu arada Yugoslav partizanları, yaptıkları başarılı çete savaşlarıyla Almanları yıpratarak Müttefiklere önemli ölçüde yardımcı oldular.
1945 yılında Müttefikler, Kuzey İtalya’ya ulaştılar. Mussolini yakalanıp partizanlarca kurşuna dizildi. Sovyetler, Polonya’yı ve bütün Balkan ülkelerini kurtardılar. 25 Nisan 1945’te, Amerikalılarla Sovyetler Birliği, Elbe Irmağı’nda buluştular. 30 Nisan 1945’te Hitler, Berlin’deki sığınağında kendini öldürdü. 3 Mayıs 1945’te Almanya kayıtsız şartsız teslim oldu.
Uzak Doğu’da, ABD ve İngiliz kuvvetleri de, aynı şekilde Japon gücünü kırdılar. Denizde ve havada üstünlüğü ele geçirdikten sonra, Japonya’nın işgal ettiği ülkeleri birer birer kurtarmaya başladılar. Sovyetler Birliği de Japonya’ya savaş açtı ve Mançurya’yı işgal etti. Sonunda 6 ve 9 Ağustos 1945’te, Hiroşima ve Nagasaki kentlerine atılan iki atom bombası, korkunç yıkıma ve ölüme yol açarak, Japonya’nın da kayıtsız şartsız teslimini sağladı.
Üç büyüklerin (ABD, SSCB ve İngiltere) 1945 Şubat’ında Yalta’da ve aynı yılın Temmuzunda, Almanya’da Potsdam’da yaptıkları konferanslarda, Avrupa’nın yazgısı belirlendi. Almanya’ya ne yapılacağı kararlaştırıldı ve Almanya dört işgal bölgesine (İngiliz, Amerikan, Fransız, Sovyet) ayrıldı. Dünyada barışı korumak üzere, Birleşmiş Milletler Örgütü’nün kurulmasına karar verildi. Japonya silahsızlandırılarak Amerikalılarca işgal altına alındı. 1945’ten 1947’ye kadar Finlandiya, Macaristan, Romanya, İtalya ve Bulgaristan ile barış antlaşmaları imzalandı. Son barış antlaşması l955’de Avusturya ile yapıldı.
Ölü Sayısı
Genel toplam: 40 milyondan fazla ölü. Bunun 6 milyonu ırksal, 4 milyonu siyasal nedenle öldürülenlerdir.
Fransa: 605.000 kişi (205.000 asker, 400.000 sivil);
Almanya: 5.000.000 (4.500.000’i asker);
Belçika: 88.000;
Bulgaristan 20.000;
Kanada 41.000;
Çin 1.300.000 asker;
ABD: 300.000;
Finlandiya: 90.000;
Yunanistan: 160.000;
İngiltere ve sömürgeleri 388.000;
Macaristan: 430.000;
İtalya: 310.000;
Japonya: 3.000.000; (600.000’i sivil);
Yeni Zelanda: 12.000:
Hollanda: 210.000;
Polonya: 6.000.000;
Romanya: 460.000:
Çekoslovakya 415.000;
G. Afrika: 8.500;
SSCB: 20.000.000;
Yugoslavya: 1.500.000.
Savaşın temel nedeni, Alman Diktatörü Hitler'in 1919 Versay (Verşailles) Antlaşması hükümlerini ortadan kaldırmak ve zorla Avrupa’ya egemen olmak istemesidir. Buna hammadde kaynakları elde etmek, başka ulusları kendilerinden aşağı görüp onları egemenlik altına almak gibi nedenler de eklenebilir.
Almanya 1935’te zorunlu askerlik hizmetini yeniden getirdikten sonra, güçlü bir ordu kurmaya girişti ve 1936’da Ren Irmağı’nın sol kıyısını işgal etti. Bunun ardından Avusturya ve Çekoslovakya’ya saldırdı. İngiltere ve Fransa’nın zayıflığı ve Münih Antlaşması’nı kabullenmeleri Hitler’in cesaretini artırdı.
Hitler Çekoslovakya’nın kalan bölümünü de ele geçirdi. İtalya’yı yanına aldı ve bir antlaşma ile Sovyetler Birliği’ni kenara itti (1939). Almanya ile Sovyetler Bieliği, Polonya’yı aralarında bölüştüler (25 Ağustos 1939). 1 Eylül 1939’da, Almanya savaş ilan etmeksizin, Polonya’ya saldırdı, kısa sürede ülkeyi ele geçirerek, Sovyetler Birliği’ne düşen bölümü de işgal ettiler. Almanya hızla batıya yöneldi, kısa sürede Norveç ve Danimarka’yı ele geçirdi.
Büyük Alman saldırısı, 10 Mayıs 1940’ta, Hollanda ve Belçika’nın istilasıyla başladı. Alman zırhlı birlikleri kısa sürede denize ulaşarak kıyıdan Fransa’ya doğru yöneldi. Böylece, Fransızlar’ın ünlü Majino hattı hiç bir işe yaramadı. İngiltere, Fransa’nın yardımına geldiyse de, ağır Alman baskısı karşısında Dunkerque’den güçlükle geri çekilebildi. Buna karşın Almanlar, yüzbinlerce İngiliz ve Fransız askerini tutsak aldılar. 10 Haziran 1940’ta Fransa, Alman koşullarına boyun eğdi. Kuzey Fransa Alman işgaline bırakıldı, güneyde sözde özgür bir Fransa kuruldu (Vichy Hükümeti) General de Gaulle, İngiltere’ye sığındı ve oradan Fransızlar’a seslenerek savaşı sürdürmelerini istedi.
Bu arada Sovyetler Birliği Finlandiya’dan üs istedi. Finlandiya reddedince aralarında savaş çıktı (30 Kasım 1940). Batılıların da destekledikleri bir Fin direnmesi şaşkınlık yarattı. Yer yer başarı kazanmakla birlikte, Finlandiya Sovyetler Birliği’nin barış koşullarını kabul etmek zorunda kaldı.
1940 yılının Temmuzundan 1941 yılı Mayısına kadar savaş havada ve denizde sürdü. Almanya İngiltere’yi sürekli bombaladı. Atlantik’te topluca dolaşan Alman denizaltıları, İngiliz gemilerine acımasız saldırılar yönelttiler. Afrika’da, Rommel’in komutasında ki Alman kuvvetleri, Mısır’a yaklaştı.
Alman-Sovyet Paktı gerçekte bir aldatmaca idi. İki taraf da birbirlerinin gerçek amaçlarını biliyorlardı. Ancak Sovyetler, kapitalistler birbirine düşüp zayıflasınlar diye, Almanlar ise, Sovyetleri işe karıştırmadan, İngiltere ile Fransa’yı rahatça işgal edebilmek için amansız düşmanlıklarına iki yıl süreyle ara vermiş oldular.
22 Haziran 1941’de, Almanya ansızın Sovyetler Birliği’ne saldırdı. İtalyan, Fin ve Romen birlikleriyle desteklenen on iki Alman ordusu, 3.000 tank ve 3.000 uçakla birlikte Sovyetler Birliği’ne karşı saldırıya geçti. 1.500 km’lik bir cephe üzerinde gelişen yıldırım harekatı sonunda, Beyaz Rusya Ukrayna ve Baltık ülkeleri ele geçirildi, Alman tankları 5 Aralıkta Moskova’ya 22 km. kadar yaklaştılar. Kızılordu’nun karşı saldırısı ve sert kış sayesinde, Moskova düşman eline düşmekten kurtuldu.
Almanların bu ilerleyişinden cesaret alan Japonya Aralık 1941’de, Pasifik’te Pearl Harbor’da bulunan Amerikan Donanması’na ani bir hava saldırısı düzenleyerek savaşı genişletti. Böylece Sovyetler Birliği’yle birlikte Amerika Birleşik Devletleri de, İngiltere ve müttefiklerinin yanında savaşa girmiş oldular.
Mihver devletlerinin (Almanya, İtalya, Japonya) üstünlükleri, 1942 yılı sonuna değin sürdü. Japonya Çinhindi Yarımadası’ndan başka bütün Endonezya ve Malezya’yı, Filipinler’i ve Hindistan’ın bu bölümünü işgal etti. Almanlar, Kafkasya eteklerinde, Volga Irmağı’na ve Leningrad önlerine ulaştılar. Balkanlar Alman işgali altına girdi. Hitler Avrupa’daki bütün Yahudileri toplama kamplarına yığarak, topluca yok etmeye başladı.
1943 yılı dönüm noktası oldu. Stalingrad’da (bugünkü Volgograd) kuşatılmış olan 300.000 kişilik Alman Ordusu’nun Sovyetlere teslim olması, daha önce Afrika’da, El Alameyn’de, İngilizlere yenilmiş olan Almanlar için ikinci yıkım oldu. Amerikalılar da Kuzey Afrika’ya asker çıkardılar. İngilizlerle birlikte 1943 yazında İtalya’ya saldırıya geçildi. Sicilya’nın işgali üzerine İtalya’da Faşistler yönetimden düştüler.
Mussolini tutuklandı. Başbakanlığa atanan Badoglio, müttefiklerle gizlice anlaştı, 13 Ekim’de de Almanya’ya savaş ilan etti. Fakat İtalya, Alman birliklerinin işgali altında bulunduğu için, müttefik birlikleri İtalya’yı ele geçirmek için, aylarca savaşmak zorunda kaldılar. Almanya’nın çöküşü 1944’te iyice hızlandı. Müttefikler havada üstünlük sağlayarak Almanya’yı yoğun bir bombardımana tuttular. Aynı yıl Normandiya’dan çıkartma yaparak Almanları geriletmeye başladılar. Doğudan Sovyet orduları, batıdan İngiliz-Fransız, Amerikan orduları hızla ilerlediler. Bu arada Yugoslav partizanları, yaptıkları başarılı çete savaşlarıyla Almanları yıpratarak Müttefiklere önemli ölçüde yardımcı oldular.
1945 yılında Müttefikler, Kuzey İtalya’ya ulaştılar. Mussolini yakalanıp partizanlarca kurşuna dizildi. Sovyetler, Polonya’yı ve bütün Balkan ülkelerini kurtardılar. 25 Nisan 1945’te, Amerikalılarla Sovyetler Birliği, Elbe Irmağı’nda buluştular. 30 Nisan 1945’te Hitler, Berlin’deki sığınağında kendini öldürdü. 3 Mayıs 1945’te Almanya kayıtsız şartsız teslim oldu.
Uzak Doğu’da, ABD ve İngiliz kuvvetleri de, aynı şekilde Japon gücünü kırdılar. Denizde ve havada üstünlüğü ele geçirdikten sonra, Japonya’nın işgal ettiği ülkeleri birer birer kurtarmaya başladılar. Sovyetler Birliği de Japonya’ya savaş açtı ve Mançurya’yı işgal etti. Sonunda 6 ve 9 Ağustos 1945’te, Hiroşima ve Nagasaki kentlerine atılan iki atom bombası, korkunç yıkıma ve ölüme yol açarak, Japonya’nın da kayıtsız şartsız teslimini sağladı.
Üç büyüklerin (ABD, SSCB ve İngiltere) 1945 Şubat’ında Yalta’da ve aynı yılın Temmuzunda, Almanya’da Potsdam’da yaptıkları konferanslarda, Avrupa’nın yazgısı belirlendi. Almanya’ya ne yapılacağı kararlaştırıldı ve Almanya dört işgal bölgesine (İngiliz, Amerikan, Fransız, Sovyet) ayrıldı. Dünyada barışı korumak üzere, Birleşmiş Milletler Örgütü’nün kurulmasına karar verildi. Japonya silahsızlandırılarak Amerikalılarca işgal altına alındı. 1945’ten 1947’ye kadar Finlandiya, Macaristan, Romanya, İtalya ve Bulgaristan ile barış antlaşmaları imzalandı. Son barış antlaşması l955’de Avusturya ile yapıldı.
Ölü Sayısı
Genel toplam: 40 milyondan fazla ölü. Bunun 6 milyonu ırksal, 4 milyonu siyasal nedenle öldürülenlerdir.
Fransa: 605.000 kişi (205.000 asker, 400.000 sivil);
Almanya: 5.000.000 (4.500.000’i asker);
Belçika: 88.000;
Bulgaristan 20.000;
Kanada 41.000;
Çin 1.300.000 asker;
ABD: 300.000;
Finlandiya: 90.000;
Yunanistan: 160.000;
İngiltere ve sömürgeleri 388.000;
Macaristan: 430.000;
İtalya: 310.000;
Japonya: 3.000.000; (600.000’i sivil);
Yeni Zelanda: 12.000:
Hollanda: 210.000;
Polonya: 6.000.000;
Romanya: 460.000:
Çekoslovakya 415.000;
G. Afrika: 8.500;
SSCB: 20.000.000;
Yugoslavya: 1.500.000.