FAŞİZM dar anlamda, 1. Dünya Savaşı'ndan sonra Mussolini'nin İtalya'da kurduğu totaliter devlet sistemi. Geniş anlamda, tekelci kapitalizmin egemenliğine dayanan tutucu totaliter rejim.
İtalya'da faşizm, savaş sonrasında 1919'da Mussolini'nin karagömlekliler denen savaşçı milis gücünü kurmasıyla başladı. Orta burjuvaziden gelen bu karagömlekliler sosyalist eğilimli bir program çevresinde toplanmış koyu milliyetçilerdi.
Toplumsal karışıklıkların (ayaklanmalar, grevler) artması ve sol akımların ilerlemesi üzerine hareket, hızla geleneksel sağın antiparlamenter ve antikomünist görüşlerini benimsedi. Faşistler kendilerini, düzenin koruyucusu ve devletin yardımcı gücü ilan ettiler ve grevleri kırmaya, sol yöneticilere karşı şiddet, yıldırma ve öldürme hareketlerine giriştiler.
Bankacılarla sanayicilerin desteğini sağladılar, ordu ise çekimser davrandı. Bunun üzerine faşist hareket ülkede, özellikle orta sınıflar arasında hızla gelişti. Faşistler 1921 seçimlerinde büyük başarı sağladı ve bir hükumet bunalımı sonunda iktidara geldi, Mussolini başbakan oldu (1922).
“Roma üstüne yürüyüş” faşizmin iktidarını pekiştirdi ve rejim giderek tam bir diktatörlük durumuna dönüştü. 1924'te yeni seçim düzeni ile muhalefet ortadan kaldırıldı. Sosyalist Parti başkanı Giacomo Mateotti öldürüldü ve siyasi partiler kapatılarak basına sansür kondu.
Siyasi liderler ülkeden kaçmak zorunda kaldılar. Yeni rejim tek partiye (tek şef ‘başhuğ', ona kayıtsız koşulsuz uyma), partide devlet birliğine dayanıyordu. Gençlik, askerlik ruhu içinde bu tek partinin görüşleriyle yetiştirilmeye ve örgütlenmeye başlandı. Ülkede sözde kapitalist rekabet kaldırıldı, işçilerle patronların birlikte temsil edildiği lonca sistemi kuruldu.
Görünüşte böyle olmakla birlikte isçilerin yönetim üzerinde hiçbir etkisi ve söz hakkı kalmamıştı. Çünkü grev yasaklandığı gibi sendikalar da kapatılmıştı. Ülkede otoriter bir düzen kuran faşizm kargaşalığı önlemede başarılı oldu. Yollar yaptırdı, bataklıkları kuruttu, endüstrileşmeyi hızlandırdı.
Ancak ekonomik ve toplumsal sorunları çözemedi. Bu kez dışarıya yayılma ve genişleme polikasına yöneldi. Eski Roma tmparatorluğu'nu diriltmek, Akdeniz'i bir İtalyan gölü haline getirmek her faşist için bir ülkü oldu. Önce Libya sömürgeleştirildi (1922-1933), sonra Etiyopya işgal edildi (1935-1936).
Franko İspanyası ve Hitler Almanyası ile yandaşlık kuran (“Çelik Pakt”) İtalya, içteki muhalefete karşın 1940'ta Almanya'nın yanında savaşa girdi. Askeri yenilgiler sonunda faşizm zayıflamaya başladı, bazı faşist şefler askeri harekata ve diktatörlüğün uzatılmasına karşı çıktılar (1943).
Önce tutuklanan, sonra istifa eden, daha sonra Almanlar tarafından kaçırılan Mussolini Kuzey İtalya'da Almanların denetimi altında bir “İtalyan Sosyal Cumhuriyeti” kurduysa da başarılı olamadı. Almanya'nın 1945'te kesin yenilgisiyle İtalyan faşizmi de ortadan kalkmış oldu.
İtalya'da faşizm, savaş sonrasında 1919'da Mussolini'nin karagömlekliler denen savaşçı milis gücünü kurmasıyla başladı. Orta burjuvaziden gelen bu karagömlekliler sosyalist eğilimli bir program çevresinde toplanmış koyu milliyetçilerdi.
Toplumsal karışıklıkların (ayaklanmalar, grevler) artması ve sol akımların ilerlemesi üzerine hareket, hızla geleneksel sağın antiparlamenter ve antikomünist görüşlerini benimsedi. Faşistler kendilerini, düzenin koruyucusu ve devletin yardımcı gücü ilan ettiler ve grevleri kırmaya, sol yöneticilere karşı şiddet, yıldırma ve öldürme hareketlerine giriştiler.
Bankacılarla sanayicilerin desteğini sağladılar, ordu ise çekimser davrandı. Bunun üzerine faşist hareket ülkede, özellikle orta sınıflar arasında hızla gelişti. Faşistler 1921 seçimlerinde büyük başarı sağladı ve bir hükumet bunalımı sonunda iktidara geldi, Mussolini başbakan oldu (1922).
“Roma üstüne yürüyüş” faşizmin iktidarını pekiştirdi ve rejim giderek tam bir diktatörlük durumuna dönüştü. 1924'te yeni seçim düzeni ile muhalefet ortadan kaldırıldı. Sosyalist Parti başkanı Giacomo Mateotti öldürüldü ve siyasi partiler kapatılarak basına sansür kondu.
Siyasi liderler ülkeden kaçmak zorunda kaldılar. Yeni rejim tek partiye (tek şef ‘başhuğ', ona kayıtsız koşulsuz uyma), partide devlet birliğine dayanıyordu. Gençlik, askerlik ruhu içinde bu tek partinin görüşleriyle yetiştirilmeye ve örgütlenmeye başlandı. Ülkede sözde kapitalist rekabet kaldırıldı, işçilerle patronların birlikte temsil edildiği lonca sistemi kuruldu.
Görünüşte böyle olmakla birlikte isçilerin yönetim üzerinde hiçbir etkisi ve söz hakkı kalmamıştı. Çünkü grev yasaklandığı gibi sendikalar da kapatılmıştı. Ülkede otoriter bir düzen kuran faşizm kargaşalığı önlemede başarılı oldu. Yollar yaptırdı, bataklıkları kuruttu, endüstrileşmeyi hızlandırdı.
Ancak ekonomik ve toplumsal sorunları çözemedi. Bu kez dışarıya yayılma ve genişleme polikasına yöneldi. Eski Roma tmparatorluğu'nu diriltmek, Akdeniz'i bir İtalyan gölü haline getirmek her faşist için bir ülkü oldu. Önce Libya sömürgeleştirildi (1922-1933), sonra Etiyopya işgal edildi (1935-1936).
Franko İspanyası ve Hitler Almanyası ile yandaşlık kuran (“Çelik Pakt”) İtalya, içteki muhalefete karşın 1940'ta Almanya'nın yanında savaşa girdi. Askeri yenilgiler sonunda faşizm zayıflamaya başladı, bazı faşist şefler askeri harekata ve diktatörlüğün uzatılmasına karşı çıktılar (1943).
Önce tutuklanan, sonra istifa eden, daha sonra Almanlar tarafından kaçırılan Mussolini Kuzey İtalya'da Almanların denetimi altında bir “İtalyan Sosyal Cumhuriyeti” kurduysa da başarılı olamadı. Almanya'nın 1945'te kesin yenilgisiyle İtalyan faşizmi de ortadan kalkmış oldu.