ÇİN HALK CUMHURİYETİ Doğu Asya'da devlet. Yüzölçümü 9.560.000 km2, nüfusu 1,386 milyar (2017) başkenti: Pekin. Ülkenin batı ve doğu kesimleri birbirinden çok farklı yapıdadır. Batı kesiminde Himalaya ve Kuen-Luen sıradağları ile, yer yer göllerle parçalanmış yüksek Tibet Yaylaları yer alır.
Kuzeybatıda Altay, Tienşan, Nanşan Sıradağları, kuzeydoğuda Moğolistan Platosu bulunur. Ülkenin batısında sıcaklık farkları büyüktür ve buralar çok az yağış alır. Taklamakan, Çungari, Gobi Çölleri bu bölgededir. Doğu kesimi e alüvyonlu ovalar ve tepelerle kaplıdır. Bütün ırmaklar Çin Denizi’ne akar.
Kuzeyde hüküm süren kışları soğuk, yazları yağışlı kara iklimi nedeniyle kayın, meşe, karaçam ormanları çoktur. Ülkenin geri kalan kesimleri muson ikliminin etkisindedir. Güneye doğru inildikçe sıcaklık ve nem artar. Bitki örtüsü, tropik ve ılıman iklim ormanlarının bir karışımı olan Çin ormanıdır. Ülkenin en önemli iki ırmağı Huangho (Sarı ırmak) ve Yangçe Kiang’dır (Mavi Irmak).
ÇİN nüfusu ve ekonomisi
Çin dünyanın en kalabalık ülkesidir. Dengesiz dağılmış olan nüfusun yüzde 90'ı ülkenin üçte birinde, Doğu Çin'de vadilerde ve kıyı şeridinde yaşar. Nüfusun yüzde 90’ını Çinliler, gen kalanı da çeşitli azınlıklar (Tibetliler, Türkler vb.) oluşturur. Her yıl 10-15 milyon kadar artan nüfusun beşte dördü kırsal kesimde Yaşar.
Bununla birlikte, Çin’de sanayinin büyümesine paralel olarak gelişen büyük kentler bulunmaktadır. (Şanghay, Pekin, Tiençin, Mukden, Wuhan, Kanton, Çungking, Nanking) Çin'in ilkel tarıma dayanan ekonomisi 1949 devriminden sonra bütünüyle değişerek toprak reformu yapılmış kooperatifler ve halk komünleri kurulmuştur.
Tarım, nüfusun üçte ikisinin uğraşı ve ekonominin temelidir. Tarım teknikleri geliştirilmiş ve barajlar yapılarak sulama kontrol alıma alınmıştır. En önemli ürünler, buğday ve dünya üretiminde birinci sırayı alan pirinçtir. Ayrıca önemli miktarda mısır, yulaf, hint darısı, soya, yer fıstığı, çay, pamuk, şeker pancarı ve kamışı üretilir.
İpek üretimi de önemli yer tutar. Zengin yeraltı kaynaklarına sahip olan Çin’de, Hopeh, Şensi ve Mançurya’dan kömür çıkartılır. Petrol çıkarma çalışmaları da sürmektedir. Elektrik enerjisi öncelikle termik santrallerden elde edilir ama hidroelektrik tesisleri de kurulmaktadır. Diğer yeraltı kaynakları arasında demir tungsten, antimon, manganez ve boksit sayılabilir.
Devrimden sonra öncelik, ağır sanayiye verilmiş ve kuzeyde demir-çelik, güneyde kömür tesisleri kurulmuştur. Kimya sanayi gübre üretimine yönelmiş, tekstil Sanayi de özellikle Şanghay’da gelişmiştir. Nüfusun çokluğu nedeniyle dış alım yapmak zorunda olan Çin, bunu tarım, tekstil ürünleri ve maden cevheri dış satımı yaparak karşılamaya çalışır. Ticaret Şanghay, Tiençin ve Kanton limanlarında yoğundur.
ÇİN tarihi
İÖ 2000 yılından beri yazılı tarihe sahip olan Çin, 1644 yılında kuzeyli Mançu (Çing) hanedanının egemenliği altına girdi. 1839-1842 yılları arasında Avrupalılarla giriştiği Afyon Savaşında yenilerek, Hong Kong’u İngilizlere vermek zorunda kaldı. 1890-1900 yılları arasında yabancı egemenliğine karşı yeni bir savaşa (Bokser Savaşı) giriştiyse de ikinci kez yenilgiye uğradı.
1912’de Sun Yat Sen liderliğinde yapılan devrimle Mançu hanedanı devrildi, Cumhuriyet kuruldu. Devrim sırasında Sun Yat Sen ve komünistlerle işbirliği yapan Çin Kay Şek, milliyetçilerin başına geçerek komünistlere karşı iç savaşı başlattı. Bu karışıklıklardan yararlanmak isteyen Japonya 1931’de Mançurya’yı işgal etti.
1934’de Mao Çetung liderliğindeki komünistler “Uzun Yürüyüş”ü gerçekleştirerek, Çin’in güneyinden kuzeyine geçip Sovyet sınırına yaklaştılar, burada ayrı bir yönetim kurdular. İkinci Dünya Savaşında Japonlar’a karşı işbirliği yapan milliyetçilerle komünistler arasındaki anlaşma, 1943’te savaş kazanıldıktan sonra bozuldu. İç savaş yeniden başladı.
Komünistler savaşı kazandı ve 1 Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti ilan edildi. 1964 yılında Çin ile Sovyetler Birliği’nin arası iyice açıldı. Aynı yıl Çin, ilk atom bombasını patlattı. 1966’da Kültür Devrimi başlatıldı ve hidrojen bombası patlatıldı. 1971 yılında Birleşmiş Milletlere giren Çin, bu yıldan itibaren ABD ile ilişkilerini geliştirdi. 1976 yılında Mao Çetung ölünce, Hua Guofeng Komünist Partisi Genel Sekreteri oldu. 1981 yılında Hua Guofeng’in başkanlıktan ayrılmasıyla yerine Hu Yaobang geçti.
Kuzeybatıda Altay, Tienşan, Nanşan Sıradağları, kuzeydoğuda Moğolistan Platosu bulunur. Ülkenin batısında sıcaklık farkları büyüktür ve buralar çok az yağış alır. Taklamakan, Çungari, Gobi Çölleri bu bölgededir. Doğu kesimi e alüvyonlu ovalar ve tepelerle kaplıdır. Bütün ırmaklar Çin Denizi’ne akar.
Kuzeyde hüküm süren kışları soğuk, yazları yağışlı kara iklimi nedeniyle kayın, meşe, karaçam ormanları çoktur. Ülkenin geri kalan kesimleri muson ikliminin etkisindedir. Güneye doğru inildikçe sıcaklık ve nem artar. Bitki örtüsü, tropik ve ılıman iklim ormanlarının bir karışımı olan Çin ormanıdır. Ülkenin en önemli iki ırmağı Huangho (Sarı ırmak) ve Yangçe Kiang’dır (Mavi Irmak).
ÇİN nüfusu ve ekonomisi
Çin dünyanın en kalabalık ülkesidir. Dengesiz dağılmış olan nüfusun yüzde 90'ı ülkenin üçte birinde, Doğu Çin'de vadilerde ve kıyı şeridinde yaşar. Nüfusun yüzde 90’ını Çinliler, gen kalanı da çeşitli azınlıklar (Tibetliler, Türkler vb.) oluşturur. Her yıl 10-15 milyon kadar artan nüfusun beşte dördü kırsal kesimde Yaşar.
Bununla birlikte, Çin’de sanayinin büyümesine paralel olarak gelişen büyük kentler bulunmaktadır. (Şanghay, Pekin, Tiençin, Mukden, Wuhan, Kanton, Çungking, Nanking) Çin'in ilkel tarıma dayanan ekonomisi 1949 devriminden sonra bütünüyle değişerek toprak reformu yapılmış kooperatifler ve halk komünleri kurulmuştur.
Tarım, nüfusun üçte ikisinin uğraşı ve ekonominin temelidir. Tarım teknikleri geliştirilmiş ve barajlar yapılarak sulama kontrol alıma alınmıştır. En önemli ürünler, buğday ve dünya üretiminde birinci sırayı alan pirinçtir. Ayrıca önemli miktarda mısır, yulaf, hint darısı, soya, yer fıstığı, çay, pamuk, şeker pancarı ve kamışı üretilir.
İpek üretimi de önemli yer tutar. Zengin yeraltı kaynaklarına sahip olan Çin’de, Hopeh, Şensi ve Mançurya’dan kömür çıkartılır. Petrol çıkarma çalışmaları da sürmektedir. Elektrik enerjisi öncelikle termik santrallerden elde edilir ama hidroelektrik tesisleri de kurulmaktadır. Diğer yeraltı kaynakları arasında demir tungsten, antimon, manganez ve boksit sayılabilir.
Devrimden sonra öncelik, ağır sanayiye verilmiş ve kuzeyde demir-çelik, güneyde kömür tesisleri kurulmuştur. Kimya sanayi gübre üretimine yönelmiş, tekstil Sanayi de özellikle Şanghay’da gelişmiştir. Nüfusun çokluğu nedeniyle dış alım yapmak zorunda olan Çin, bunu tarım, tekstil ürünleri ve maden cevheri dış satımı yaparak karşılamaya çalışır. Ticaret Şanghay, Tiençin ve Kanton limanlarında yoğundur.
ÇİN tarihi
İÖ 2000 yılından beri yazılı tarihe sahip olan Çin, 1644 yılında kuzeyli Mançu (Çing) hanedanının egemenliği altına girdi. 1839-1842 yılları arasında Avrupalılarla giriştiği Afyon Savaşında yenilerek, Hong Kong’u İngilizlere vermek zorunda kaldı. 1890-1900 yılları arasında yabancı egemenliğine karşı yeni bir savaşa (Bokser Savaşı) giriştiyse de ikinci kez yenilgiye uğradı.
1912’de Sun Yat Sen liderliğinde yapılan devrimle Mançu hanedanı devrildi, Cumhuriyet kuruldu. Devrim sırasında Sun Yat Sen ve komünistlerle işbirliği yapan Çin Kay Şek, milliyetçilerin başına geçerek komünistlere karşı iç savaşı başlattı. Bu karışıklıklardan yararlanmak isteyen Japonya 1931’de Mançurya’yı işgal etti.
1934’de Mao Çetung liderliğindeki komünistler “Uzun Yürüyüş”ü gerçekleştirerek, Çin’in güneyinden kuzeyine geçip Sovyet sınırına yaklaştılar, burada ayrı bir yönetim kurdular. İkinci Dünya Savaşında Japonlar’a karşı işbirliği yapan milliyetçilerle komünistler arasındaki anlaşma, 1943’te savaş kazanıldıktan sonra bozuldu. İç savaş yeniden başladı.
Komünistler savaşı kazandı ve 1 Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti ilan edildi. 1964 yılında Çin ile Sovyetler Birliği’nin arası iyice açıldı. Aynı yıl Çin, ilk atom bombasını patlattı. 1966’da Kültür Devrimi başlatıldı ve hidrojen bombası patlatıldı. 1971 yılında Birleşmiş Milletlere giren Çin, bu yıldan itibaren ABD ile ilişkilerini geliştirdi. 1976 yılında Mao Çetung ölünce, Hua Guofeng Komünist Partisi Genel Sekreteri oldu. 1981 yılında Hua Guofeng’in başkanlıktan ayrılmasıyla yerine Hu Yaobang geçti.