SASANİLER Partlardan sonra İran'da egemenlik kuran Pers hanedanı (224-651). Hanedanın kurucusu Sasan oğlu Ardeşir’dir (hükümdarlığı 226-241). Ardeşir son Part Kralı 5. Artaban’ı yenerek (224), iki yıl içinde bütün İran’ı ele geçirip imparator oldu. Ondan sonra dört büyük Sasani hükümdarı daha vardır: 1. Şahpur, 2. Şahpur, 1. Hüsrev, 2. Hüsrev. 1. Şahpur (hük. 241-272) Romalılar için büyük bir tehlike oldu.
Roma ancak onun ölümünden sonra 2. Behram (276-293) ve Narses (293-302) zamanında Sasani etkisini zayıflatabildi. Ancak kısa bir saray mücadelesinden sonra 2. Şahpur (310-379) iktidara gelince Roma ile yeniden siyasal ve dinsel çatışmalar başladı. Romanın resmi dini olan Hıristiyanlığa karşı baskı uygulayan 2. Şahpur Mazdeizmi Hıristiyanlara zorla kabul ettirmeye çalıştı. Doğu Naşturi Kilisesi onun zamanında ortaya çıkarak Roma’dan ayrıldı. Maniheizm de onun zamanında gelişerek Ön Asya ve Orta Asya’da yaygınlaştı.
6. yüzyıl Sasanilerin altın çağı oldu. 1. Hüsrev (Anuşirvan ya da Nuşirevan Adil) yarım yüzyıla yakın saltanat sürdü (531-579). Bizansa karşı amansız bir mücadeleye girişti. 562’de iki ülke arasında barış imzalandı. 1. Hüsrev ülkesini bayındırlık eserleriyle donattı, sanat ve edebiyatı korudu. Doğu kaynakları onu örnek ve adil bir hükümdar olarak gösterir.
Torunu 2. Hüsrev de (hük. 590-628) dedesinin görkemli saltanatını sürdürdü, İran egemenliğini Mısır’a, Suriye’ye, Filistin’e ve Anadolu’ya kadar genişletti. Ancak Bizans İmparatoru 1. Herakleios’a yenilen Hüsrev Perviz ölünce Sasani İmparatorluğu büyük sarsıntıya uğradı. Bundan yararlanan Araplar İran’a saldırdılar, 637 yılında Kadisiye Savaşı’nda İran ordularını yendiler. Son Sasani hükümdarı 3. Yezdigerd (hük. 632-651) Horasan’a kaçtı, orada öldürüldü. Veliaht Firuz, Toharistan yöresinde bir süre hüküm sürdüyse de (651-677) bütün İran’ın Araplar’ın eline geçmesine engel olamadı.